ပထမဦးဆံုး
အေနနဲ႔ ကိုရဲရင့္သစၥာရဲ့ ေနာက္ဆံုးျပန္ၾကားခ်က္ထဲမွာ ကၽြန္ေတာ္ေရွ႕မွာ
ျပန္ၾကားခဲ့တဲ့ ျပန္ၾကားခ်က္ ေတြထဲက နားလည္မႈ \လြဲမွားတဲ့ အခ်က္ေတြကို
ေထာက္ျပေပးထားတဲ့ အတြက္ ေက်းဇူးတင္တဲ့အေၾကာင္း ေျပာၾကားပါရေစ။ ကၽြန္ေတာ္
ေရးသား တင္ျပ သြားတာေတြကို ပညာရွင္ ပီသတယ္လို႔ ကိုရဲရင့္သစၥာ
ခ်ီးမႊမ္းသြားတာနဲ႔ ပတ္သက္ျပီး ကၽြန္ေတာ္ဟာ ကိုရဲရင့္သစၥာလိုမ်ိဳး
က်မ္းတစ္ေစာင္၊ စာတမ္းတစ္ခုတေလမွ မျပဳစုဖူးေသးတဲ့ လူတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့အတြက္
မခံယူ၀ံ့ ပါဘူး။ ကိုရဲရင့္သစၥာက ကိုယ့္ကိုယ္ကို ေလ့လာဆည္းပူးဆဲ
လူတစ္ေယာက္အျဖစ္ ႏွိမ့္ခ် ေျပာဆိုသြားတာ ေတြ႔ရေတာ့ တကယ္ပဲ ရင္ထဲက
လိႈက္လွဲစြာ ေလးစားမိပါတယ္။ကိုရဲရင့္သစၥာလို ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးနဲ႔ ႏိႈင္းယွဥ္ၾကည့္ရင္
ကၽြန္ေတာ္ဟာ ေလ့လာဆည္းပူးဆဲ လူတစ္ေယာက္ေတာင္ မဟုတ္ပဲ ေလ့ လာဆည္းပူးခါစ လူတစ္ေယာက္သာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ျပီး ပညာရွင္အသိုင္းအ၀န္းရဲ့ အျပင္က သာမန္လူ တစ္ေယာက္ သာ ျဖစ္ပါတယ္။ မွတ္သားဖူးတဲ့ ဗဟုသုတ အနည္းအက်ဥ္းနဲ႔ ေဆြးေႏြးေနတဲ့ လူတစ္ေယာက္ျဖစ္လို႔ ကိုရဲရင့္သစၥာလိုမ်ိဳး သမိုင္းေတြကို အသံျမည္ေအာင္ ေရးသားဖို႔ ကၽြန္ေတာ့္မွာ အခက္အခဲ၊ အကန္႔အသတ္ေတြရွိေနတာကို ၀န္ခံလိုပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခ်က္က အလုပ္တစ္ဖက္နဲ႔ မအားလပ္လို႔ ရတဲ့ အားလပ္ခ်ိန္ေလးအတြင္းမွာ အလ်င္စလို ျပန္ၾကား ရတာကို နားလည္ ခြင့္လႊတ္ ေပးေစခ်င္ပါတယ္။
ခုကၽြန္ေတာ္တို႔ ေဆြးေႏြးေနတဲ့ ဘဂၤလီ (ရိုဟင္ဂ်ာ) ကိစၥမွာ ကိုရဲရင့္သစၥာေျပာသြားသလိုပဲ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ႏွစ္ေယာက္ စလံုး သေဘာ တူညီမႈ မရႏိုင္ေသးတဲ့ အခ်က္က ဒီဘဂၤလီေတြ ရခိုင္မွာ အေျခခ် ေနထိုင္ျခင္းဆိုတဲ့ အေၾကာင္းပါပဲ။ ဒီေနရာမွာ ကၽြန္ေတာ္ အရင္ျပန္ၾကားခဲ့တဲ့ စာေတြထဲက ေရးသားခ်က္ေတြဟာ တင္ျပပံုအားနည္းလို႔ ကိုရဲရင့္သစၥာ နားလည္မႈ လြဲတာ ျဖစ္ေကာင္းျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ျပန္ၾကားခ်က္-၂ မွာ ကၽြန္ေတာ္ေရးခဲ့တဲ့ စာတစ္ေၾကာင္းကို ကိုရဲရင့္သစၥာ မ်က္စိလွ်မ္းသြားတယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ေရးခဲ့တာက-
ခုကၽြန္ေတာ္ေျပာသြားသမွ်အခ်က္ေတြဟာ ေျမာက္ဦးေခတ္မွာ ရခိုင္ျပည္မွာ အေျခခ်ခဲ့တဲ့ ဘဂၤလီ၊ အာရပ္၊ ပထန္၊ မဂိုနဲ႔ ေပၚတူဂီစတဲ့ ႏိုင္ငံျခားသားေတြအေၾကာင္း မဟုတ္ပါဘူး။ ကိုလိုနီေခတ္ေႏွာင္းပိုင္းမွာ ၀င္ေရာက္လာတဲ့ ဘဂၤလီေတြ အေၾကာင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေျမာက္ဦးေခတ္မွာအေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့တဲ့ မူဆလင္ဦးေရဟာ ရခိုင္ဦးေရနဲ႔ယွဥ္ရင္ အရမ္းနည္း ပါးပါလိမ့္မယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္း သူတို႔ဟာ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈကလြဲရင္ က်န္တဲ့လူေနမႈပံုစံ၊ စိတ္ေနသေဘာထား စရိုက္ သဘာ၀ေတြဟာ ရခိုင္လူေနမႈစနစ္မွာ စိမ့္၀င္ေရာေႏွာသြားခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီစာအရ ကၽြန္ေတာ္ဟာ ရခိုင္မွာ ဘဂၤလီ လူမ်ိဳးေတြဟာ အရင္ကတည္းက လံုး၀အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ျခင္း လံုး၀မရွိပါဘူးလို႔ ယတိျပတ္ျငင္းပယ္ေနတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ကၽြန္ေတာ္ေျပာခ်င္တာက အလံုးအရင္းေျပာင္းေရြ႕အေျခခ်မႈ ပံုစံကိုအဓိကထား ေျပာခ်င္တာပါ။ ကၽြန္ေတာ္ေလ့လာမိသေလာက္ကေတာ့ ဘဂၤလီေတြ အစုလိုက္အျပံဳလိုက္ ေျပာင္းေရြ႕အေျခခ်မႈဟာ အ ခ်ိန္ကာလအားျဖင့္ သံုးၾကိမ္ရွိပါတယ္။ ပထမတစ္ခုက ေျမာက္ဦးေခတ္မွာ စစ္သံုးပန္႔(သို႔) ကၽြန္အေရာင္းအ၀ယ္အေနနဲ႔ ေရာက္ရွိလာတာပါ။ ေနာက္တစ္ခုက ကိုလိုနီေခတ္မွာ ကူလီအေနနဲ႔ ၀င္ေရာက္လာတာျဖစ္ပါတယ္။ ေရွးေခတ္ လမ္းပန္း ဆက္သြယ္ေရး အေနအထားအရ ဘဂၤလားကေန ရခိုင္ျပည္ထဲက အလံုးအရင္း ေျပာင္းေရြ႕အေျခခ်ဖို႔ဆိုတာ အဲဒီေခတ္ အုပ္ခ်ဳပ္သူဘုရင္ ဒါမွမဟုတ္ အာဏာပိုင္ရဲ့အစီအစဥ္နဲ႔ပဲ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္မယ္လို႔ သံုးသပ္မိပါတယ္။
အဲဒီလိုပဲ ကိုလိုနီ ေခတ္ လယ္မွာလည္း ရခိုင္ေဒသမွာ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရးနဲ႔ ေျမလြတ္ေျမရိုင္း ေဖာ္ထုတ္စိုက္ပ်ိဳးေရး စီမံကိန္းေတြအတြက္ ျဗိတိသွ်အစိုးရ အစီအစဥ္နဲ႔ အလံုးအရင္းေျပာင္းေရြ႕လာခဲ့တယ္လို႔ သိရပါတယ္။ ေနာက္ဆံုးတစ္ၾကိမ္ကေတာ့ လြတ္လပ္ ေရးမရခင္ ျဗိတိသွ်ေတြ ျမန္မာျပည္ကို အိႏိၵယကေန ျပန္လည္၀င္ေရာက္လာတဲ့ အခ်ိန္ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခ်ိန္ေတြမွာ ၀င္ေရာက္လာတဲ့ ဘဂၤလီေတြကို ခိုး၀င္လာတယ္လို႔ ေျပာလို႔မရေပမယ့္ ေျပာင္းေရြ႕ အေျခခ်လာသူေတြ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ရိုဟင္ဂ်ာသမိုင္းဆရာေတြ ေျပာေနသလို ဒီေဒသရဲ့ ဌာေနမ်ိဳးႏြယ္စု မဟုတ္ဘူးဆိုတဲ့ အေၾကာင္းကို ေျပာခ်င္တာျဖစ္ပါတယ္။ ကိုရဲရင့္သစၥာရဲ့ ျပန္ၾကားခ်က္ထဲမွာလည္း ရခိုင္ျပည္နယ္က ဘဂၤလီေတြဟာ သူတို႔ကိုယ္သူတို႔ ရိုဟင္ဂ်ာလို႔ နာမည္ေပးထားေၾကာင္း အမွန္အတိုင္း ေဖာ္ျပသြားတဲ့အတြက္ ေက်းဇူးတင္မိပါတယ္။
ဒါေပမယ့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ႏွစ္ေယာက္ နားလည္မႈကပ္လြဲေနတဲ့ အခ်က္က ကၽြန္ေတာ္က ခုႏိုင္ငံမဲ့ျဖစ္ေနတဲ့ ဘဂၤလီေတြဟာ ကိုလိုနီေခတ္ေႏွာင္းပိုင္းမွာ ေျပာင္းေရြ႕၀င္လာေရာက္လာသူေတြနဲ႔ ပါလီမန္ေခတ္မွာ ခိုး၀င္အေျခခ်လာသူလို႔ဆိုထားျပီး ကို ရဲရင့္သစၥာက ေရွးဘုရင္ေခတ္ကတည္းက အလံုးအရင္းနဲ႔ ေျပာင္းေရြ႕အေျခခ်လာသူေတြဟာ ရခိုင္ျပည္နယ္ထဲက ဘဂၤ လီေတြထဲမွာ အမ်ားစုပါ၀င္ေနတယ္လို႔ သံုးသပ္ေျပာဆိုထားတဲ့ အခ်က္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲလိုမ်ိဳး တိုက္ရိုက္ေရး သားထား တာမ်ိဳး မေတြ႕ရေပမယ့္ ျခံဳငံုသံုးသပ္ၾကည့္တဲ့အခါ ဒီလိုပဲနားလည္မိပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ မွားေကာင္းမွားႏိုင္ပါတယ္။ ဒါကလည္း ကိုရဲရင့္သစၥာ ကိုးကားတင္ျပထားတဲ့ ေဒါက္တာ Suniti Bushan Qanungo ျပဳစုခဲ့တဲ့ A History of Chittagong Volume (1), စာမ်က္ႏွာ ၂၉၁ မွာ-
"ရခိုင္မွာ ရွိတဲ့ မြတ္စလင္ လူဦးေရ ကို အၾကမ္းျဖင္းအားျဖင့္ အုပ္စု ေလးခုခြဲျခားႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒါေတြ က ေတာ့ ဘဂၤါလီ၊ အျခားအိႏၵိယအႏြယ္၊ အာဖရိက အာရွ အႏြယ္ နဲ႕ native ဌာေန မြတ္စလင္ တို႕ျဖစ္ၾကပါတယ္။ အဲဒီ မြတ္စလင္အုပ္စု ေလးခု ထဲမွာ ဘဂၤါလီ မြတ္စလင္ေတြက အၾကီးဆုံးအုပ္စုျဖစ္ပါတယ္။ ဘဂၤလားေအာက္ဖက္ ကေနဝင္ေရာက္လာတဲ့ မြတ္စလင္ သံု႕ပန္းေတြဟာ ရခိုင္ဘုရင့္ႏိုင္ငံမွာ ဘဂၤါလီမြတ္စလင္ အေရအတြက္တိုးပြါးျခင္း ကို မ်ားစြာ အေထာက္ အကူျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။"
ဒီတင္ျပခ်က္အရ ဘဂၤလီေတြဟာ နဂိုကတည္းက ဒါမွမဟုတ္ ရခိုင့္ဘုရင့္ႏိုင္ငံအဆက္ဆက္မွာ ေျပာင္းေရြ႕အေျခခ် လာ သူေတြျဖစ္ျပီး အဲဒီအေရအတြက္ဟာ စစ္သံုးပန္႔ေတြေၾကာင့္ ပိုမိုတိုးပြားလာခဲ့တယ္လို႔ ကိုရဲရင့္သစၥာ လက္ခံထားေၾကာင္း ျခံဳငံုသံုးသပ္ၾကည့္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခ်က္က ကိုရဲရင့္သစၥာေျပာထားတဲ့ Settlement ေတြမရွိပဲ ကိုလိုနီေခတ္ မွသာ ဘဂၤလီေတြအလံုးအရင္းနဲ႔ ၀င္ေရာက္လာတယ္ဆိုတာ Logically အရပဲျဖစ္ျဖစ္ Historically အရပဲျဖစ္ျဖစ္ ဘယ္လို မွ လက္ခံႏိုင္စရာ မရွိဘူးဆိုတဲ့ အခ်က္ဟာလည္း ဒီသံုးသပ္ခ်က္ကို ပိုျပီး ခိုင္မာေစပါတယ္။ အဲဒီကိုးကားခ်က္နဲ႔ ပတ္သက္ ျပီး ေျမာက္ဦးေခတ္ ရခိုင္ျပည္ထဲကို ဘဂၤလီေတြ ဘယ္လိုပံုစံမ်ိဳးနဲ႔ ၀င္ေရာက္လာတယ္၊ အဲဒီဘဂၤလီေတြဟာ ခုခ်ိန္မွာ ဘယ္ေနရာမွာ ဘယ္လိုေနထိုင္ေနၾကတယ္ဆိုတဲ့ အေထာက္အထားတစ္ခု ေပးခ်င္ပါတယ္။
သမိုင္းပညာရွင္ ဦးခင္ေမာင္ေစာ-ဘာလင္ရဲ့ လန္ဒန္မွာဖတ္ၾကားခဲ့တဲ့ Religions Of Arakan ဆိုတဲ့စာတမ္းမွာ ေျမာက္ဦး ေခတ္ မင္းဗာဘုရင္လက္ထက္ သကၠရာဇ္၁၅၃၃ခုႏွစ္မွာ စစ္တေကာင္းကို ျပန္လည္ သိမ္းပိုက္ရာကေန ဖမ္းဆီးမိတဲ့ ဘဂၤ လီစစ္သံုးပန္႔ေတြကို သံတြဲျမိဳ႕ကို ဘုရားကၽြန္အျဖစ္ ေခၚယူလာတဲ့ အေၾကာင္း တင္ျပထားတာ ေတြ႔ရပါတယ္။
အဲဒီအေၾကာင္းအရာနဲ႔ ပတ္သက္ျပီး စာတမ္းေရးသားသူက Tydd,W.D,Burma Gazetteer,Sandoway District, Vol.A,Rangoon,1962 ကို ကိုးကားထားပါတယ္။ အခု သံတြဲခရိုင္မွာ ထင္ရွားတဲ့ ဆံေတာ္၊အံေတာ္၊နံေတာ္ ေစတီေတာ္ ေတြဟာ အဲဒီဘဂၤလီဘုရားကၽြန္ေတြရဲ့ လုပ္အားနဲ႔ တည္ေဆာက္ခဲ့တယ္လို႔ စာတမ္းမွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ဘုရားကၽြန္ဆို ကတည္းက သူတို႔ဟာ ရခိုင္ျပည္မွာ လြတ္လပ္စြာေနထိုင္ခြင့္ရရွိခဲ့တဲ့ တရား၀င္ႏိုင္ငံသား မဟုတ္တာ ေသ ခ်ာပါတယ္။ ၁၅၆၄ခုႏွစ္မွာျဖစ္ပြားတဲ့ သံတြဲျမိဳ႔စားရဲ့ ေျမာက္ဦးထီးနန္းကို ပုန္ကန္ထၾကြမႈမွာ အဲဒီဘုရားကၽြန္ ဘဂၤလီ ေတြဟာ ပုန္ကန္ သူဖက္က ပါ၀င္ခဲ့တဲ့အတြက္ အဲဒီအေရးအခင္း အေရးနိမ့္သြားတဲ့အခါ မင္းျပစ္မင္းဒဏ္ကို ေၾကာက္ရြံ႕ျပီး ဘုရားကၽြန္ ေလး ေထာင္ေလာက္ဟာ အထက္ျမန္မာျပည္ အင္း၀ဘုရင္ဆီကို ထြက္ေျပးခိုလႈံခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီဘဂၤလီေတြကို အင္း၀ဘု ရင္ က ေကာင္းမြန္စြာလက္ခံျပီးေတာ့ သူတို႔ကို ဘုရားကၽြန္အျဖစ္မွ ကင္းလြတ္ေၾကာင္း ေၾကျငာျပီး ေျမဒူးဆိုတဲ့အရပ္မွာ ေနရာ ခ်ထားေပးခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီမူဆလင္ေတြကို ေျမဒူးမူဆလင္လို႔ ေခၚၾကပါတယ္။ အဲဒီအခ်က္ကိုၾကည့္ျပီး လက္ရွိျမန္မာႏိုင္ငံ အထက္ပိုင္းမွာ ဘိုးစဥ္ ေဘာင္ဆက္ အေျခခ်ေနထိုင္ေနၾကတဲ့ မူဆလင္ေတြဟာ ေျမဒူးမူဆလင္ေတြ ျဖစ္မယ္ထင္ပါတယ္။ အဲဒီေျမဒူးမူဆလင္ေတြဟာ ျမန္မာဘုရင္အဆက္ဆက္ဆီမွာ သစၥာရွိစြာ အမႈထမ္းခဲ့တယ္လို႔ အဲဒီစာတမ္းမွာ ေဖာ္ျပထားပါ တယ္။
အဲဒီေျမဒူးမူဆလင္ေတြဟာ ျမန္မာျပည္အထက္ပိုင္းမွာ ႏွစ္ေပါင္း၁၅၀ေလာက္ အေျခခ်ခဲ့ျပီး အခ်ိဳ႔ဟာ ဘိုးေတာ္ေမာင္၀ိုင္းရဲ့ ရခိုင္က်ဴးေက်ာ္စစ္ပြဲကာလမွာ သံတြဲစစ္မ်က္ႏွာကေန ၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္ခဲ့ျပီးေတာ့ ရခိုင္ျပည္ကို သိမ္းပိုက္ျပီးတဲ့အခ်ိန္ မွာ ဗမာျပည္မကိုမျပန္ေတာ့ပဲ သံတြဲမွာပဲ ျပန္လည္အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ ခုသံတြဲမွာရွိတဲ့ ျမန္မာႏိုင္ငံ သား ေျမဒူးမူဆလင္ေတြဟာ ခုရိုဟင္ဂ်ာဆိုတဲ့ ဘဂၤလီေတြလို ဘဂၤလီစကား၊ရခိုင္စကားမေျပာပဲ အညာသံဗမာစကားကို ေျပာၾကတယ္လို႔ စာတမ္းမွာဆိုထားပါတယ္။
ဒီဘဂၤလီအႏြယ္ ေျမဒူးမူဆလင္ေတြဟာ ျမန္မာလူေနမႈစရိုက္မွာ ႏွစ္ေပါင္း မ်ားစြာ ေရာေႏွာစိမ့္၀င္လာခဲ့တဲ့အတြက္ ဘာ သာကိုးကြယ္ ယံုၾကည္မႈကလြဲရင္ ျမန္မာစကားကိုပဲ ေျပာဆိုျပီး က်န္တဲ့လူေနမႈစရိုက္ေတြ အကုန္လံုးနီးပါးဟာ ျမန္မာေတြ နဲ႔ ထပ္တူညီၾကပါတယ္။ ကမန္မူဆလင္ေတြလိုပဲ သူတို႔ဟာ သူတို႔ေနထိုင္ရာ ေဒသတြင္းက ျမန္မာဗုဒၶဘာသာေတြနဲ႔ ပဋိ ပကၡတစ္စံုတရာ မျဖစ္ပဲ၁၉၃၈ခုႏွစ္ ကုလား-ဗမာအဓိကရုဏ္းမတိုင္ခင္ထိ ျငိမ္းခ်မ္းစြာအတူေနထိုင္ခဲ့ၾကတယ္လို႔ စာတမ္း မွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ခါ ကိုရဲရင့္သစၥာေျပာတဲ့ settlement ေတြဆိုတာ ဘယ္လိုမ်ိဳးလဲဆိုတာ ထင္ရွားသြား ျပီ လို႔ ယူဆပါတယ္။ ယခင္ကအေျခခ်ေနထိုင္မႈ လံုး၀မရွိဘူးလို႔ ကၽြန္ေတာ္မျငင္းခဲ့သလို အဲဒီအေျခခ်ေနထိုင္သူေတြနဲ႔ ကိုလို နီေခတ္မွာ အလံုးအရင္း၀င္ေရာက္လာတဲ့ ဘဂၤလီေတြ ဘယ္လိုကြာျခားသလဲဆိုတာ ေျမဒူးမူဆလင္သမိုင္းက သက္ေသ ျပေနပါတယ္။
ကိုရဲရင့္သစၥာရဲ့ ျပန္ၾကားခ်က္ေတြထဲမွာ ကၽြန္ေတာ္ရဲ့ျပန္ၾကားခ်က္ထဲက အေၾကာင္းအရာတစ္ခုကို Logical evidence အေနနဲ႔ ခုလိုေျပာထားတာ ေတြ႕ပါတယ္။
“လက္နက္ကိုင္ထားတဲ့ ဘဂၤါလီေတြက လက္နက္မဲ့ ရခိုင္လူမ်ိဳးေတြကို အဲဒီလို သာမ်ိဳးတုန္းသတ္ျဖတ္ခဲ့မယ္ဆိုရင္ ရခိုင္လူမ်ိဳးေတြ မ်ိဳးတုန္းသြားႏိုင္ေၾကာင္း။”
ဒီေနရာမွာ ကိုရဲရင့္သစၥာ မ်က္စိအနည္းငယ္ လွ်မ္းသြားတယ္ထင္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ေျပာခဲ့တာက “ဘာသာေရးေခါင္း စဥ္တပ္ျပီး လူမ်ိဳးတုန္းသတ္ျဖတ္ဖို႔ ၾကိဳးစားခဲ့တယ္” ကၽြန္ေတာ္ေျပာခဲ့တာ ၾကိဳးစားခဲ့တယ္ ပါ။ သတ္ျဖတ္ခဲ့တယ္ မဟုတ္ပါ ဘူး။ ေတာ္ေတာ္ကြာျခားပါတယ္။ အျပန္အလွန္တိုက္ခိုက္မႈေတြ ျဖစ္ပြားတဲ့အခါ ရြာလံုးကၽြတ္မီးရိႈ႕တာေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့မွာ အ ေသအခ်ာပါပဲ။ အဲဒီေတာ့ ရြာမွာရွိတဲ့ ဘုရားေက်ာင္းကန္၊ ေစတီပုထိုးေတြနဲ႔ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေတြဟာ ဖ်က္ဆီးခံရမွာ အ ေသအခ်ာပါပဲ။ ဒီျဖစ္ရပ္ေတြကို ရခိုင္ေတြက လူမ်ိဳးေရးအဓိကရုဏ္းအျဖစ္ သတ္မွတ္ျပီး ဘဂၤလီေတြက ဘာသာေရး အဓိ ကရုဏ္းအျဖစ္ ေခါင္းစဥ္တပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။
ဘယ္ဗုဒၶဘာသာမွ သတ္ျဖတ္ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ သံဗုေဒၶကို ရြတ္ဆိုမွာမဟုတ္ ပါ ဘူး။ ဒါေပမယ့္ ဘဂၤလီေတြကေတာ့ ဖမ္းမိ လာတဲ့ ရခိုင္ေတြကို လည္လွီးသတ္ျဖတ္မယ့္အခ်ိန္မွာ ဘုရားစာေတြကို ရြတ္ဆိုၾကတယ္လို႔ မွတ္သားဖူးပါတယ္။ ဒါေတြ ဟာ ပါးစပ္ရာဇ၀င္ေတြ သတ္မွတ္လို႔ရေပမယ့္ အဓိကရုဏ္းေနာက္ဆက္တြဲ ရလာဒ္ေတြကို ၾကည့္တဲ့အခါ ရခိုင္ျပည္နယ္ ေျမာက္ပိုင္းက ရခိုင္ေတြဟာ ဘဂၤလီေတြရဲ့ စီးနင္းသတ္ျဖတ္မႈေၾကာင့္ ကစဥ္႔ကလ်ား ထြက္ေျပးခဲ့ၾကရျပီး အဲေဒသက ရခိုင္ ရြာေတြဟာ ဘဂၤလီရြာေတြျဖစ္လာတာကို ၾကည့္ရင္သိႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီျဖစ္ရပ္နဲ႔ ပတ္သက္ျပီး ကိုလိုနီေခတ္ ၁၉၂၁ခုႏွစ္က ေန မဆလေခတ္ ၁၉၈၆ခုႏွစ္အတြင္း ေမာင္ေတာျမိဳ႕နယ္တြင္းက ဘဂၤလီနဲ႔ ရခိုင္ လူဦးေရ စစ္တမ္းကို ျပန္ၾကည့္ရ ေအာင္ ပါ။
